Podkarpackie Forum Myśli Prawniczej jest jedną z form misji i aktywności WSPiA Rzeszowskiej Szkoły Wyższej na rzecz środowiska prawniczego Podkarpacia. Posiedzenia Forum poświęcone są przede wszystkim podejmowaniu i omawianiu aktualnych i ważnych zagadnień dotyczących stanowienia i stosowania prawa. W posiedzeniach Forum uczestniczą wybitni przedstawiciele polskiej nauki prawa z różnych ośrodków akademickich, osoby reprezentujące sądownictwo, prokuraturę i korporacje prawnicze, a także nauczyciele akademiccy i doktoranci WSPiA. Posiedzenia są płaszczyzną i okazją do dyskusji, wymiany poglądów i wyrażania opinii dotyczących omawianych problemów.

Konstytucja uchwalona za późno czy we właściwym momencie?

Tym razem gościem WSPiA był sędzia Jerzy Stępień, b. prezes Trybunału Konstytucyjnego. Na początku wystąpienia odniósł się do dyskusji o tzw. „momencie konstytucyjnym” z początku lat 90. Jak podkreślił, choć niektórzy uważali, że Konstytucję należało uchwalić już w latach 1990–1991, to w tamtym czasie państwo dopiero odbudowywało swoje instytucje, a praktyczne doświadczenia ustrojowe były zbyt skromne.

Zwrócił uwagę, że obowiązująca Konstytucja z 1997 r. była wynikiem politycznego kompromisu, a część ugrupowań wywodzących się z ruchu „Solidarności” pozostała na uboczu procesu jej uchwalania. Mimo to przez blisko dwie dekady akt ten zapewniał podstawową stabilność ustrojową.

 Powoływanie sędziów i rola Prezydenta – nierozwiązany problem

Centralnym tematem spotkania była dziś szczególnie aktualna kwestia powoływania sędziów i miejsca Prezydenta w tym procesie. Sędzia Stępień przypomniał, że już w 2007 r. pojawił się poważny spór wokół odmowy powołania dziewięciu sędziów wskazanych przez Krajową Radę Sądownictwa, a Trybunał Konstytucyjny nie rozstrzygnął wówczas problemu w sposób jednoznaczny, umarzając postępowanie.

– „Być może gdyby wtedy Trybunał jasno powiedział, jaki jest charakter wniosku KRS i jaka jest rola prezydenta, nie mielibyśmy dzisiaj tak głębokiego kryzysu” – ocenił.

Obecnie – jak przypomniał – mamy do czynienia z odmową powołania 46 sędziów, także bez podania konkretnych przyczyn. Padło też odniesienie do najnowszego orzecznictwa europejskiego, w tym wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie dotyczącej Litwy, w którym podkreślono konieczność istnienia rzetelnej procedury oraz uzasadnienia decyzji o odmowie powołania sędziego.

Bez wspólnej wykładni prawa unijnego nie ma Unii

Istotną część wystąpienia poświęcono relacji między prawem unijnym a polskim porządkiem konstytucyjnym. Sędzia Stępień zwrócił uwagę, że kwestionowanie obowiązku stosowania orzeczeń sądów międzynarodowych, w tym Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wprost podważa sens członkostwa Polski w UE. – Gdyby nie było Trybunału Sprawiedliwości, w krótkim czasie mielibyśmy 27 różnych wersji „prawa europejskiego”. TSUE nie uchyla wyroków sądów krajowych – on tylko mówi, jak rozumieć prawo unijne. Bez tego nie ma prawa wspólnotowego – podkreślił.

Kim ma być sędzia w świetle Konstytucji?

Zdaniem prelegenta, Konstytucja niemal nic nie mówi o modelu sędziego – poza ogólnym wymogiem „wyróżniania się wiedzą prawniczą”. Brakuje wymogów dotyczących doświadczenia, drogi zawodowej czy standardów niezależności. Nie określono też wyraźnie, czy sędzia może jednocześnie pełnić funkcje w administracji rządowej.

Szczególnie krytycznie sędzia Stępień oceniał praktykę masowego zatrudniania sędziów w Ministerstwie Sprawiedliwości: – Konstytucja mówi, że sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną. Tymczasem w ministerstwie pracuje ponad stu sędziów. To jest klasyczny relikt PRL – wtedy nie miało znaczenia, czy ktoś jest w sądzie, prokuraturze czy w resorcie, to był jeden pion. Trójpodział władzy był czysto teoretyczny – mówił.

W jego ocenie Trybunał Konstytucyjny popełnił błąd, ograniczając się jedynie do stwierdzenia, że sędzia zatrudniony w ministerstwie nie powinien orzekać. Zdaniem Stępnia konstytucyjnie właściwa powinna być reguła odwrotna: „jeśli jesteś sędzią, nie możesz pracować w ministerstwie”.

Trybunał Konstytucyjny jako warunek realnej Konstytucji

Sędzia Stępień przypomniał koncepcję Hansa Kelsena, twórcy modelu sądu konstytucyjnego obowiązującego w Europie kontynentalnej. Zgodnie z nią, bez niezależnego organu zdolnego do uchylenia niekonstytucyjnej ustawy konstytucja nie jest aktem normatywnym, lecz zbiorem deklaracji.

– W PRL mieliśmy pięknie wydaną, a nawet wyhaftowaną konstytucję, ale nie miała ona realnego znaczenia. Dzisiaj, jeśli sąd konstytucyjny staje się organem zależnym politycznie, efekt jest podobny – formalnie konstytucja istnieje, ale przestaje realnie chronić obywatela – zaznaczył.

Błędy konstrukcyjne: prezydent i wybory bezpośrednie

W trakcie rozmowy wielokrotnie powracał temat bezpośrednich wyborów prezydenta i ich wpływu na trójpodział władzy. Dyskutanci wskazywali, że wprowadzono je w 1990 r. w realiach politycznego entuzjazmu, bez pełnej refleksji nad skutkami.

Prezydent, dysponując silnym mandatem z wyborów powszechnych i rozbudowanymi kompetencjami, zyskuje pozycję konkurencyjną wobec parlamentu i rządu. W praktyce może wykorzystywać niejasności konstytucyjne, m.in. w sprawach nominacji sędziowskich, co prowadzi do głębokich sporów ustrojowych.

Nowa Konstytucja czy zmiany punktowe?

W drugiej części spotkania głos zabrali licznie obecni przedstawiciele środowisk naukowych i praktyków prawa. Prof. Jerzy Posłuszny, Rektor WSPiA Rzeszowskiej Szkoły Wyższej zwrócił uwagę, środowiska prawnicze i akademickie muszą już dziś rozpocząć poważną pracę koncepcyjną, zanim własne projekty zaprezentują środowiska stricte polityczne. Zwrócił także uwagę na odpowiedzialność uczelni wyższych, w tym WSPiA, za inicjowanie rzetelnej debaty nad przyszłym kształtem państwa. Według Rektora WSPiA bez zaangażowania ośrodków naukowych dyskurs konstytucyjny może zostać całkowicie zdominowany przez kalkulacje polityczne. Podkreślił także, że konsekwentna praca środowisk prawniczych, akademickich i samorządowych może sprawić, że przyszłe zmiany w wymiarze sprawiedliwości – i ewentualne zmiany Konstytucji – będą służyły umocnieniu, a nie demontażowi państwa prawa.

W trakcie dyskusji w wypowiedziach uczestników Forum pojawiały się zasadnicze stanowiska dotyczące obaw przed całkowitą zmianą Konstytucji, która w obecnych warunkach politycznych mogłaby zostać zdominowana przez doraźne cele i retorykę populistyczną. Uczestnicy podkreślali, że konieczne jest m.in. doprecyzowanie: pozycji Prezydenta, zasad powoływania sędziów i składu KRS, statusu Prokuratora Generalnego, zasad funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego oraz modelu samorządu terytorialnego.

Podkarpackie Forum Myśli Prawniczej

Forum powstało z inicjatywy prof. Jerzego Posłusznego, Rektora WSPiA Rzeszowskiej Szkoły Wyższej. Jego posiedzenia odbywają się będą raz w miesiącu i poświęcone są przede wszystkim podejmowaniu i omawianiu aktualnych i ważnych zagadnień dotyczących stanowienia i stosowania prawa. Zgodnie z dotychczasową tradycją w posiedzeniach Forum uczestniczą wybitni przedstawiciele polskiej nauki prawa z różnych ośrodków akademickich, osoby reprezentujące sądownictwo, prokuraturę i korporacje prawnicze, a także nauczyciele akademiccy i doktoranci WSPiA.

Do tej pory w Podkarpackim Forum Myśli Prawniczej wzięli udział m.in.: Pan prof. Adam Bodnar, Senator, b. Minister Sprawiedliwości i Prokurator Generalny; Dariusz Korneluk, Prokurator Krajowy; Prof. Krystian Markiewicz, Przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury; Prof. Włodzimierz Wróbel, Sędzia Sądu Najwyższego, Przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego; Prof. Marek Safjan, Przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego; Prof. Sławomir Patyra, wykładowca UMCS, współautor projektu nowej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym; Sędzia Jerzy Stępień, były prezes Trybunału Konstytucyjnego; Prof. Stanisław Biernat, wykładowca UJ, b. Wiceprezes Trybunału Konstytucyjnego; Prof. Piotr Girdwoyń, Dyrektor Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury.